Laureaci Nagrody NCN 2017

Nauki Humanistyczne, Społeczne i o Sztuce

Prof. dr hab. Anna Brożek, Uniwersytet Warszawski, Instytut Filozofii

Osiągnięcie naukowe: skonstruowanie oryginalnych teorii funkcji zdań pytających i rozkazujących oraz istotnie uzupełnienie – dzięki drobiazgowym badaniom archiwalnym – historii filozoficznej Szkoły Lwowsko-Warszawskiej.

Moje badania dotyczą przede wszystkim trzech obszarów: semiotyki logicznej i metodologii oraz teorii muzyki. W swoich badaniach z zakresu semiotyki i metodologii koncentruję się na zaniedbywanych często przez logików zdaniach niedeklaratywnych: pytaniach i imperatywach. Pytania – to wyrażenia, które komunikują posiadanie luk w obrazie świata i wolę ich wypełnienia; przeżycia poznawcze wyrażane w pytaniach są motorem zdobywania wiedzy. Z kolei imperatywy to wyrażenia, dzięki którym wpływamy na zachowania innych – bądź poprzez wyrażenie swojej woli, bądź poprzez uświadomienie odbiorcom, iż pewne działania przybliżą ich do realizacji obranego celu. W swoich pracach z zakresu teorii pytań i imperatywów dokonałam opisu rodzajów i funkcji tych wyrażeń, a także pokazałam, w jaki sposób znajomość tych funkcji przekłada się na praktykę naukową i praktykę życia codziennego.

Tłem historycznym moich badań oraz obiektem moich zainteresowań jako historyka filozofii – jest filozoficzna Szkoła Lwowsko-Warszawska – najwybitniejsza dotąd polska szkoła filozoficzna. Od twórcy tej szkoły, Kazimierza Twardowskiego, oraz od jego uczniów nauczyłam się, jak porządnie uprawiać filozofię. Metodologicznymi wyznacznikami Szkoły są: precyzja myślenia i mówienia, dbałość o jak najlepsze uzasadnienie głoszonych poglądów oraz rozważne stosowanie narzędzi logicznych. 

Nauki o Życiu

Dr Szymon Świeżewski, Instytut Biochemii i Biofizyki PAN*

Osiągnięcie naukowe: wykazanie funkcji lncRNA, długich RNA niekodujących białek syntetyzowanych w orientacji antysensownej, w regulacji kluczowych etapów rozwoju roślin – kiełkowania i kwitnienia.

Zdolność nasion do niekiełkowania mimo sprzyjających warunków stanowi podstawę rolnictwa umożliwiając zbiór i przechowywanie nasion. W warunkach naturalnych, zjawisko to zwane czasem spoczynkowym nasion, umożliwia roślinom ignorowanie krótkich sprzyjających kiełkowaniu okresów dobrej pogody ułatwiając przetrwanie w postaci nasiona do właściwego okresu wegetacyjnego. Badania prowadzone w moim zespole dotyczą jednego z kluczowych regulatorów tego procesu. Badając jak regulowany jest ten gen staramy się wykorzystywać zalety naszego układu do opisywania uniwersalnych mechanizmów regulacji ekspresji genów. Nasze dotychczasowe badania ujawniły m.in rolę niekodujących białka cząsteczek RNA transkrybowanych w odwrotnej orientacji - antysensów w regulacji czasu spoczynkowego nasion, a także mechanizm kontroli tempa produkcji cząsteczek RNA – transkrypcji, przez wydajność jego obróbki - splicingu.

*dr Świeżewski został zgłoszony jako kandydat do Nagrody NCN 2017 równocześnie przez dwie osoby

Nauki Ścisłe i Techniczne

Dr hab. Adam Rycerz, Uniwersytet Jagielloński, Instytut Fizyki

Osiągnięcie naukowe: analiza teoretyczna kwantowego transportu ładunku w nanoukładach grafenowych, w szczególności zaproponowanie mechanizmu kontroli polaryzacji prądu w przestrzeni dolinowych stopni swobody za pośrednictwem pól elektrostatycznych.

Zachowanie popularnej zabawki – tzw. kołyski Newtona – nieźle obrazuje zjawiska zachodzące w grafenie. Pierwsza z kulek uderza z niewielką prędkością (zwykle 1-2 km/h) w zwarty blok kolejnych kulek, a jej energia i pęd przekazywany jest fali mechanicznej, która porusza się z ogromną prędkością około 20 000 km/h, bliską prędkości sztucznego satelity na orbicie wokółziemskiej. Podobne transformacje mają na myśli fizycy mówiąc o efektywnych kwazicząstkach w materii skondensowanej.

Elektrony uwięzione w płaszczyźnie grafenowej są prawdopodobnie najbardziej niezwykłym przykładem transformacji cząstek w efektywne kwazicząstki, ponieważ zachowują się jak elektrony o zerowej masie, posiadające jednak ładunek elektryczny. Połączenie tych własności – zerowej masy i niezerowego ładunku – jest źródłem wielu zaskakujących własności grafenu, jak wysokie przewodnictwo elektryczne i cieplne, oraz niemal doskonała przezroczystość.

Elektrony w grafenie posiadają także dodatkową cechę, której nie mają elektrony swobodne. Obok ładunku elektrycznego i spinu, który można rozumieć jako orientacją przestrzenną małego magnesu przyczepionego do elektronu, pojawia się pseudospin – tzw. indeks doliny.

Moje badania dotyczyły konsekwencji istnienia wspomnianych indeksów, w szczególności możliwości wykonywania operacji logicznych z ich użyciem. Zaproponowana “dolinotronika” była pomyślana jako grafenowa wersja starszej o kilkanaście lat spintroniki. Zmodyfikowane wersje naszego pomysłu są nadal badane przez liczne zespoły teoretyczne i doświadczalne w wielu krajach świata.

• Fundatorzy Nagrody NCN 2016
• Patronat honorowy
• Patronat medialny