Laureaci Nagrody NCN 2020

Prof. dr hab. n. med. Wojciech Fendler – laureat Nagrody NCN w obszarze nauk o życiu

Osiągnięcie naukowe: znaczące wyniki w badaniach nad mikroRNA jako biomarkerami przypadkowego narażenia na promieniowanie jonizujące oraz powikłań radioterapii

Prof. dr hab. Wojciech Fendler (ur. 1982) jest z wykształcenia lekarzem, który związał swoją karierę z Uniwersytetem Medycznym w Łodzi. Ukończywszy studia, rozpoczął pracę naukową w zespole prof. Wojciecha Młynarskiego z którym badał przyczyny powstawania rzadkich typów cukrzycy, ich epidemiologię oraz narzędzia ułatwiające ich diagnostykę. Po uzyskaniu habilitacji w 2013 r. rozpoczął badania nad biomarkerowym zastosowaniem mikroRNA w onkologii i radioterapii, które realizował wspólnie z badaczami z Harvard Medical School.

W badaniach tych, razem z prof. Dipnajanem Chowdhury wykazał, że mikroRNA mogą stanowić efektywny i wyjątkowo szybki wskaźnik informujący o niedawnym narażeniu na wysokie dawki promieniowania jonizującego co może warunkować dalszą terapię pacjenta. Kolejne badania dra Fendlera z zespołem rozwijają tę hipotezę wskazując na zdolności predykcyjne mikroRNA krążących we krwi w przewidywaniu powikłań radioterapii stosowanej w leczeniu nowotworów oraz poszukiwaniu testu pozwalającego na monitorowanie zdrowotnych skutków przewlekłego, niskodawkowego narażenia zawodowego.

Jest autorem licznych prac oryginalnych publikowanych w wiodących czasopismach z diabetologii (Diabetes Care, Diabetologia), radioterapii i onkologii (International Journal of Radiation Oncology, Biology, Physics, Cancer Research, Clinical Cancer Research), medycyny eksperymentalnej (Science Translational Medicine) i nauk o życiu (Cell Reports, Nature Communications, eLife).

Za swoją działalność naukową zdobył kilkanaście krajowych nagród dla młodych naukowców: Stypendium START FNP (dwukrotnie), Stypendium Polpharmy, Stypendium MNiSW, Nagrodę Ministra Zdrowia za rozprawę habilitacyjną i wiele innych. Jego osiągnięcia zostały również dostrzeżone na arenie międzynarodowej – w 2015 r. uzyskał ISPAD-Medtronic Young Investigator Award przyznawaną dorocznie przez to międzynarodowe towarzystwo naukowe najlepszym młodym naukowcom w diabetologii dziecięcej. W trakcie swojej dotychczasowej kariery kierował 12 projektami badawczymi finansowanymi ze środków NCN, FNP lub funduszy unijnych.

Obecnie, wraz z zespołem utworzonego w 2016 r. Zakładu Biostatystyki i Medycyny Translacyjnej zajmuje się zagadnieniami narażenia na promieniowanie jonizujące oraz wczesnej detekcji chorób nowotworowych. Jego podopieczni – doktoranci i studenci, od samego początku swojej kariery naukowej są włączani do skomplikowanych, interdyscyplinarnych projektów, co owocuje publikacjami w wiodących periodykach naukowych, liczne nagrody i stypendia. W ramach swojej pracy na UM w Łodzi dr Fendler kształci przyszłych lekarzy i biotechnologów z biostatystyki i zasad evidence based medicine. Współkoordynuje również studia podyplomowe z biostatystyki realizowane razem z firmą StatSoft.

Jest wiceprzewodniczącym Rady Naukowej Studium Medycyny Molekularnej, członkiem Zarządu Głównego Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego, a od 2016 r. jest członkiem Akademii Młodych Uczonych Polskiej Akademii Nauk.

- Promieniowanie jonizujące to broń obosieczna - precyzyjnie kontrolowana dawka dostarczona do nowotworu jest jednym z fundamentów współczesnej onkologii. Z drugiej strony, reakcja zdrowych tkanek organizmu na promieniowanie skutkuje licznymi powikłaniami, pogorszeniem jakości życia i zwiększeniem ryzyka wtórnych nowotworów. Z kolei niekontrolowana ekspozycja na wysokie dawki promieniowania, może narażać jednocześnie dużą liczbę osób na nieznane dawki i niemożliwe do określenia standardowymi metodami następstwa zdrowotne. Moje badania dotyczą wykrywania narażenia i przewidywania szkodliwych efektów promieniowania jonizującego. Zmierzają do stworzenia testu diagnostycznego pozwalającego na identyfikację narażenia na potencjalnie śmiertelną dawkę promieniowania, co może przyspieszyć selekcję pacjentów po ekspozycji do ratującego życie przeszczepu szpiku. Po etapie szeroko zakrojonych badań nad mechanizmami regulującymi produkcję zależnych od promieniowania mikroRNA oraz nad zastosowaniem opartych o mikroRNA testów diagnostycznych w monitorowaniu powikłań radioterapii, przyszedł czas na prace wdrożeniowe.

Dr hab. Michał Tomza – laureat Nagrody NCN w obszarze nauk ścisłych i technicznych

Osiągnięcie naukowe: opis teoretyczny oddziaływań i zderzeń pomiędzy ultrazimnymi atomami, jonami i cząsteczkami.

Dr hab. Michał Tomza (ur. 1987), fizyk i chemik teoretyczny, adiunkt w Instytucie Fizyki Teoretycznej Wydziału Fizyki Uniwersytetu Warszawskiego. Specjalizuje się w kwantowym opisie materii w ultraniskich temperaturach, w tym teorii oddziaływań i zderzeń ultrazimnych atomów, jonów i cząsteczek. W 2009 r. ukończył z wyróżnieniem Międzywydziałowe Indywidualne Studia Matematyczno-Przyrodnicze na Uniwersytecie Warszawskim, w ramach których studiował fizykę i chemię. W 2014 r. ukończył z wyróżnieniem studia doktorskie z chemii kwantowej i fizyki teoretycznej w systemie co-tutelle na Uniwersytecie Warszawskim oraz Uniwersytecie w Kassel w Niemczech. Następnie odbył dwuletni staż podoktorski w Instytucie Nauk Fotonicznych w Barcelonie. W ramach krótszych staży naukowych prowadził również badania naukowe na Uniwersytecie w Granadzie, Uniwersytecie Kolumbii Brytyjskiej w Vancouver, Uniwersytecie Harvarda, Uniwersytecie Kolorado w Boulder, Uniwersytecie Kalifornijskim w Santa Barbara oraz Uniwersytecie w Innsbrucku. W 2017 r. stworzył własną grupę badawczą na Uniwersytecie Warszawskim, na której działanie zdobył granty naukowe w konkursach SONATA i OPUS Narodowego Centrum Nauki oraz Homing i First Team z Fundacji na rzecz Nauki Polskiej.

Opiekun naukowy kilkunastu magistrantów i doktorantów. W 2020 r. uzyskał habilitację z fizyki. Współpracuje blisko z grupami doświadczalnymi z Niemiec, Holandii i Szwajcarii. W ostatnim czasie jego zainteresowania naukowe skupiają się na ultrazimnych mieszaninach jonów z atomami. Laureat licznych nagród i stypendiów, w tym Stypendiów START z Fundacji na rzecz Nauki Polskiej oraz Stypendium dla Wybitnych Młodych Naukowców z Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Zwycięzca konkursu popularyzatorskiego Falling Walls Lab Warsaw. Finalista Nagród Naukowych Tygodnika „Polityka”.

- W mojej pracy naukowej badam właściwości, dynamikę oraz potencjalne zastosowania materii w ultraniskich temperaturach. Ultrazimna materia to atomy, jony lub cząsteczki o temperaturze bliskiej zera bezwzględnego, czyli znacznie mniejszej niż np. temperatura przestrzeni kosmicznej. W takich warunkach bardzo wyraźnie ujawnia się kwantowa natura świata, dlatego moje badania pozwalają uzyskać nowy wgląd w teorię materii oraz oddziaływań pomiędzy materią i światłem - tematy ważne zarówno z poznawczego, jak i technologicznego punktu widzenia. W mikroskali, na poziomie atomowym, cały otaczający nas świat opisany jest przez prawa fizyki kwantowej, a szereg wykorzystywanych obecnie urządzeń, takich jak laser, tomograf czy GPS, nie mogłoby istnieć, gdyby nie efekty kwantowe. Obecnie stoimy także u progu narodzin nowych technologii kwantowych, które w bezpośredni sposób będą wykorzystywać podstawowe prawa natury do zagwarantowania maksymalnej czułości detektorów, maksymalnej wydajności komputerów, czy maksymalnego bezpieczeństwa szyfrowania. Moim celem jest rozwijanie koncepcji oraz metod teoretycznych do kwantowego opisu i odkrywania właściwości materii w ultraniskich temperaturach, a wyniki teoretyczne, które otrzymuję są wykorzystywane w nowych eksperymentach na pograniczu fizyki i chemii oraz przyczyniają się do rozwoju nowych technologii kwantowych.

Prof. dr hab. Jakub Growiec – laureat Nagrody NCN w obszarze humanistycznych, społecznych i o sztuce

Osiągnięcie naukowe: znaczący wkład w badania nad zmianą technologiczną i kapitałem ludzkim jako kluczowymi determinantami wzrostu gospodarczego

Prof. dr hab. Jakub Growiec (ur. 1981) jest profesorem i kierownikiem Katedry Ekonomii Ilościowej w Szkole Głównej Handlowej w Warszawie. Pracuje też jako doradca ekonomiczny w Narodowym Banku Polskim.

Jego zainteresowania naukowe obejmują problematykę wzrostu gospodarczego, funkcji produkcji, a także modelowania postępu technicznego oraz kapitału ludzkiego i społecznego. Analizuje mechanizmy powodujące, że nowe technologie przekładają się na wzrost gospodarczy oraz zmieniają podział wytworzonego dochodu – zarówno wewnątrz społeczeństw, jak i między krajami.

Jest autorem wielu publikacji w renomowanych międzynarodowych czasopismach, m.in. w Journal of the European Economic Association, Social Networks, Journal of Economic Dynamics and Control, Oxford Bulletin of Economics and Statistics, Oxford Economic Papers, Macroeconomic Dynamics, Journal of Happiness Studies, Economics Letters. Jest laureatem Nagrody Naukowej „Polityki” (2012), Nagrody Banku Handlowego (2013) oraz Nagrody Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego za wybitne osiągnięcia naukowe (2014). Pełnił funkcję kierownika w 3 projektach badawczych finansowanych przez NCN. Prowadzi zajęcia dydaktyczne m.in. z dynamicznej optymalizacji oraz teorii wzrostu. Jest promotorem licznych prac licencjackich i magisterskich, a czasem nawet doktoratów.

- Wzrost gospodarczy w długim okresie zależy od postępu technologicznego oraz inwestycji w kapitał i edukację, a od lat 80. XX wieku także od tego, jak szybko postępuje automatyzacja. W moich badaniach staram się uchwycić mechanizmy powodujące, że nowe technologie przekładają się na wzrost oraz zmieniają podział wytworzonego dochodu – zarówno wewnątrz społeczeństw, jak i między krajami. Mam nadzieję, że moje badania pozwolą nieco lepiej zrozumieć przyszłość. Na przykład, czy czeka nas długotrwałe spowolnienie wzrostu, czy raczej jego przyspieszenie aż do punktu technologicznej osobliwości. Czy automatyzacja może pozbawić nas wszystkich pracy, a jeśli nie, to kto może na niej najbardziej skorzystać?

• Fundatorzy Nagrody NCN 2020
• Patronat
• Patronat medialny