Plastik w rzekach górskich – laureat konkursu SONATA 16 pomoże rozwiązać problemy związane z zanieczyszczeniami środowiska w rejonie Karpat

Wśród tematów projektów realizowanych w ramach konkursów NCN szczególnie aktualne są te, skupiające się na środowisku naturalnym i ekologii. Jednym z nich zajmie się dr Maciej Liro z Instytutu Ochrony Przyrody PAN, który będzie analizował zanieczyszczenie karpackich wód górskich makroplastikiem.

W trosce o środowisko

Karpaty od zawsze zachwycają swoim pięknem i przyrodą każdego, kto je odwiedzi. Dlatego tym bardziej zaskakuje fakt, że ilość plastiku w tamtejszych rzekach wciąż rośnie. Zachodzące zmiany zauważył również dr Liro, który przez 10 lat prowadził tam swoje badania, jednak niezwiązane z plastikiem. – Miałem zgromadzone materiały o morfologii, hydrodynamice i pokryciu roślinnym kilku odcinków rzek. Z roku na rok byłem coraz bardziej zaniepokojony problemem zaśmiecania obszarów nadrzecznych. Zaczęły mi się rzucać w oczy pewne prawidłowości – mówi naukowiec. Badacz zauważył na przykład, że znacznie więcej plastiku można było znaleźć w miejscach, gdzie  gęsta roślinność drzewiasta występowała blisko rzeki. W tamtym momencie pierwszy raz zaczął przeglądać literaturę w poszukiwaniu dalszych informacji na ten temat. Okazało się jednak, że takich publikacji jest bardzo mało, a dotyczących rzek górskich właściwie wcale.

Nagromadzenie śmieci na tamie zbudowanej przez bobry. Czarny Dunajec, fot. Maciej Liro

To właśnie dlatego celem dra Liro stało się zbadanie wód w Karpatach pod kątem zanieczyszczenia makroplastikiem (fragmenty plastiku o średnicy większej niż 5 mm) oraz zrozumienie, jakie czynniki sprzyjają jego gromadzeniu w rzece. W realizowanym projekcie dokładnym analizom zostaną poddane cztery rzeki, które ulegają zróżnicowanej presji człowieka. – Cele badawcze, jakie sobie stawiamy, to nie tylko pokazanie, jakie miejsca w dolinach rzecznych są najbardziej zanieczyszczone plastikiem, ale także wyjaśnienie dlaczego tak się dzieje w skali lokalnej i regionalnej – podkreśla dr Maciej Liro. Udzielenie odpowiedzi na te pytania będzie możliwe dzięki zebraniu danych podczas badań terenowych oraz ich interpretacji w oparciu o już istniejące mapy, symulacje wezbrań i wysokorozdzielcze zobrazowania obszarów rzecznych zrealizowanych za pomocą drona. – Nasz zespół badawczy składa się nie tylko z geografów fizycznych czy społeczno-ekonomicznych, ale również inżyniera hydrotechnika i geologa. Badania, które zamierzamy realizować będą opierały się głównie na ręcznym zbieraniu fragmentów makroplastiku złożonego przez wody rzeczne na osadach i roślinności w otoczeniu koryta rzeki. – dodaje.

Korzyści na przyszłość

Dotychczasowe opracowania naukowe skupiały się przede wszystkim na mikroplastiku (materiale o średnicy mniejszej niż 5 mm) i jego gromadzeniu w morzach i oceanach. Wyniki realizowanego projektu pozwolą dostarczyć pierwsze w literaturze przedmiotu informacje dotyczące stopnia zanieczyszczania makroplastikiem rzek górskich w okolicach Karpat, a także umożliwią porównanie tego zjawiska z rzekami w innych częściach świata.

Badania mogą zyskać również charakter praktyczny: W projekcie planujemy określić miejsca w rzece, w których plastik jest najczęściej zatrzymywany, aby wskazać, gdzie najefektywniej można go usuwać z rzek. Chcemy określić to zarówno w skali lokalnej, np. wskazując które formy w rzece są nim najbardziej zanieczyszczone, jak i regionalnej, czyli przykładowo pokazując, w której części zlewni rzeki jest gromadzone najwięcej plastiku. Informacje te mogą być bardzo przydatne m.in. do wyboru miejsc oczyszczania rzek albo instalacji infrastruktury do usuwania plastiku – wyjaśnia badacz. Co więcej, jeżeli podczas badań uda się uchwycić tego rodzaju zależności, to w przyszłości będzie możliwe przewidzenie, gdzie będzie gromadził się makroplastik, a gdzie będzie on transportowany dalej w dół rzeki.

Tylko jedna Ziemia

5 czerwca obchodzimy Światowy Dzień Środowiska ustanowiony w 1972 r. przez Zgromadzenie Ogólne ONZ. Jest to jedno z najważniejszych oraz najstarszych świąt, które ma na celu podniesienie świadomości ekologicznej oraz zwiększenie zaangażowanie w ochronę środowiska.

W tym kontekście warto również zastanowić się nad tym, co my sami możemy zrobić, aby nasza planeta znów odżyła. Jeden ze sposobów przedstawia dr Liro – Kluczową sprawą jest uświadomienie sobie występowania i skali problemu. Plastik jest wyrzucany do rzek od około siedemdziesięciu lat. W osadach i wodach rzecznych nagromadziły się go przez ten czas naprawdę bardzo duże ilości. Plastikowa butelka, którą ktoś wrzuci do potoku w Tatrach, może po kilkunastu latach zamienić się w mikroplastik, przepłynąć w dół i zostać wypita przez kogoś np. w Warszawie. Dlatego tak ważne jest, aby wciąż podnosić świadomość ekologiczną dotyczącą zanieczyszczania środowiska, a także przekazywać wyniki badań naukowych lokalnym społecznościom oraz turystom, w sposób jasny i zrozumiały. Ufam, że realizacja projektu pozwoli dotrzeć do przyczyny problemu i wypracować konkretne rozwiązania zarządzania odpadami plastikowymi dla lokalnych społeczności mieszkających w pobliżu rzek, a także podniesie świadomość ekologiczną społeczeństwa – podkreśla badacz. To właśnie dzięki podjętym, również przez nas samych, krokom, atrakcyjne przyrodniczo miejsca, jakimi są na przykład Karpaty, będą mogły jeszcze cieszyć przyszłe pokolenia.