Neurobiologiczne i poznawcze korelaty kłamstwa w kontekście społecznym

Kłamstwo jest zjawiskiem powszechnie spotykanym w życiu codziennym. Jedna z definicji określa kłamstwo jako akt celowego i świadomego przekonywania innej osoby do zaakceptowania jako faktu czegoś, co wiemy, że jest nieprawdą. Mimo swoich zdecydowanie negatywnych konotacji, kłamstwo pełni również pozytywną rolę w interakcjach społecznych. Często kłamiemy po to, żeby sprawić komuś przyjemność lub nie sprawić przykrości.

Badania dotyczące kłamstwa można podzielić na dwie powiązane ze sobą grupy. Celem pierwszej z nich jest opracowanie skutecznych metod wykrywania kłamstwa. Druga koncentruje się na strukturze procesów poznawczych i emocjonalnych związanych z kłamaniem. Niniejszy projekt wpisuje się w drugą grupę badań.

Niemalże wszystkie modele teoretyczne procesu kłamania zakładają, że aby kłamstwo było możliwe, konieczne jest wydobycie prawdy z pamięci. Gdy prawda zostaje wydobyta, konieczne jest jej zahamowanie. Dopiero wtedy możliwe jest stworzenie kłamstwa. W niniejszym projekcie kwestionujemy użyteczność tych modeli w kontekście przewidywalnych interakcji społecznych. W tym celu stworzyliśmy własną procedurę badawczą nazwaną „Szybkie randki”, ponieważ bazuje na idei popularnego zjawiska społecznego o tej samej nazwie. W czasie badania osoby odpowiadają na pytania stawiane przez postaci o określonym zestawie poglądów. Na podstawie uzyskiwanych informacji zwrotnych mają odgadnąć postawę aktualnego rozmówcy i konstruować swoje odpowiedzi tak, żeby upodobnić się do każdego z nich. Wiąże się to z koniecznością kłamania lub mówienia prawdy, w zależności od pytania i własnych poglądów na dany temat. Przeprowadzając eksperymenty psychologiczne z wykorzystaniem metody funkcjonalnego rezonansu magnetycznego (fMRI), staramy się udowodnić, że w takich sytuacjach wcale nie potrzebujemy wydobywać prawdy z pamięci, aby skłamać. Procesy poznawcze łączone przede wszystkim z kłamaniem mogą być w takim samym stopniu zaangażowane w mówienie prawdy. W efekcie chcemy poszerzyć wiedzę naukową w zakresie relacji między kontekstem kłamania a procesami poznawczymi, które są z nim związane.

mgr Marcel Falkiewicz

Doktorant Pracowni Psychofizjologii Instytutu Biologii Doświadczalnej im. Marcelego Nenckiego PAN w Warszawie pod kierunkiem prof. Anny Grabowskiej oraz dr hab. Iwony Szatkowskiej. Studiował psychologię na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego, gdzie w 2009 r. uzyskał tytuł magistra. Naukowo interesuje się statystyką, metodologią badań neuroobrazowych oraz rolą kłamstwa w życiu społecznym.

Data publikacji: 03.12.2014