Historia i motywacje

Historia i motywacje

  • Kierownik polskiego zespołu: dr hab. Michał Bilewicz, Uniwersytet Warszawski
  • Kierownik niemieckiego zespołu: prof. Immo Fritsche, Uniwersytet w Lipsku
  • Tytuł projektu: Historia i motywacje. Wpływ motywacji psychologicznych na społeczne reprezentacje przeszłości (MoHi)
  • Konkurs: BEETHOVEN 1, ogłoszony 12 września 2014 r.

Każdy zna chyba stwierdzenie Cycerona, że „historia jest nauczycielką życia”. W naszym projekcie, realizowanym wspólnie przez naukowców z Polski i Niemiec, próbujemy to zdanie odwrócić i zadać pytanie o to, jak nasze życie wpływa na sposób, w jaki przedstawiamy i opowiadamy historię. Historia służy człowiekowi do uzasadniania jego własnych zachowań, ale też do wyjaśniania działań współczesnych ludzi, państw i narodów. Ludzie niekiedy koncentrują się na heroicznych epizodach z przeszłości, podbojach i zwycięstwach, czasem zaś podkreślają martyrologię i cierpienia. W polsko-niemieckim projekcie „Historia i motywacje” zamierzamy przyjrzeć się psychologicznym motywacjom, które kryją się za określonymi wizjami historii. Chcemy zrozumieć, w jakich sytuacjach ludzie chcą postrzegać swój naród jako ofiarę historycznych konfliktów, a kiedy koncentrują uwagę na triumfach i okresach wielkości. W projekcie skupiamy się na dwóch podstawowych motywacjach psychologicznych: potrzebie sprawstwa (kontroli) oraz potrzebie podtrzymania własnego wizerunku jako osoby moralnej, a także utrwalania obrazu własnej grupy jako postępującej moralnie.

Historia jako źródło teorii spiskowych i przeszkoda w pojednaniu

Projekt MoHi jest kontynuacją naszych wcześniejszych badań, zrealizowanych w ramach finansowanego przez NCN projektu SONATA na temat zniekształceń w postrzeganiu historii i tego, jak wyobrażenia o przeszłości wpływają na współczesne postawy wobec obcych oraz na myślenie o kwestiach politycznych. W poprzednich badaniach dowiedliśmy, że wyobrażenia o historii: wyjaśnianie wydarzeń historycznych, koncentracja na roli grupy własnej jako sprawcy lub ofiary historycznych konfliktów, dostrzeganie – lub nie – zróżnicowania zachowań historycznych różnych grup w fundamentalny sposób kształtują stosunek do grup obcych i wpływają na skłonność do wiary w teorie spiskowe oraz na gotowość do pojednania.

Badania nad psychologicznymi aspektami historii są kluczem do zrozumienia dzisiejszych relacji między grupami ludzi – narodami, państwami, grupami etnicznymi. Pozwalają wyjaśnić trudności w procesie pojednania. Nasze wcześniejsze odkrycia, z których korzystają obecnie instytucje edukacyjne, pozwoliły stworzyć efektywne oddziaływania w Bośni i Hercegowinie, a także w Polsce w relacjach polsko-żydowskich. Wyniki naszych badań pozwolą nie tylko rozwinąć teorię psychologiczną, lecz również umożliwią autorom podręczników, muzealnikom oraz osobom zajmującym się; polityką historyczną zrozumienie motywacji, które mogą powodować zniekształcenia reprezentacji historii. Nasz projekt może zatem mieć również wpływ na poprawę jakości nauczania i propagowania historii zarówno w Polsce oraz w Niemczech, jak i w innych krajach.

Co wpływa na zniekształcanie historii?

Wspólnie z niemieckimi partnerami z Uniwersytetu w Lipsku pracujemy obecnie nad skutecznymi procedurami eksperymentalnymi, które umożliwią nasilenie u badanych dwóch motywacji. Pierwszą z nich jest motywacja kontroli, czyli potrzeba sprawstwa i panowania nad otoczeniem oraz innymi ludźmi. Druga to motywacja moralnościowa potrzebna do zbudowania swojego wizerunku, jako osoby uczciwej i przyjaznej. Stworzenie takich procedur pozwoli określić, w jakim stopniu te właśnie motywacje odpowiadają za zniekształcenia w postrzeganiu historii własnego narodu oraz za koncentrowanie uwagi na wybranych elementach jego historii. Jednocześnie, łącząc wyniki projektu MoHi z tymi, które uzyskaliśmy w ramach zakończonego właśnie grantu SONATA, będziemy w stanie przedstawić modele psychologicznych uwarunkowań skrzywień w percepcji historii jako wynikających z bieżących motywacji - zarówno indywidualnych, jak i grupowych. Nasze badania pozwolą nam zrozumieć, w jakim stopniu historia pozwala ludziom odzyskać poczucie kontroli nad własnym życiem oraz poczuć się lepszymi i bardziej uczciwymi ludźmi. Wyjaśnienie tych mechanizmów pozwoli odpowiedzieć na pytania o przyczyny zniekształceń w postrzeganiu przeszłości oraz wpływ obecnych potrzeb na selektywne przywoływanie wydarzeń historycznych.


dr hab. Michał Bilewicz

zdjęcie portretowe dr hab. Michała Bilewicza

Dr hab. Michał Bilewicz kieruje Centrum Badań nad Uprzedzeniami - Zakładem Psychologii Stosunków Międzygrupowych na Uniwersytecie Warszawskim. Głównymi obszarami jego badań są psychologia stosunków międzygrupowych, a w szczególności problematyka pojednania po konfliktach, myślenia spiskowego i językowych podstaw zachowań społecznych. Jego artykuły ukazały się m.in. w European Journal of Social Psychology, Political Psychology i Journal of Social Issues. Dr hab. Michał Bilewicz jest wiceprzewodniczącym Komitetu Psychologii PAN oraz Polskiego Stowarzyszenia Psychologii Społecznej.


prof. Immo Fritsche

zdjęcie portretowe prof. Immo Fritsche

Profesor Immo Fritsche kieruje Katedrą Psychologii Społecznej na Uniwersytecie w Lipsku. Jego badania koncentrują się na psychologii stosunków międzygrupowych, psychologii środowiskowej. Jest autorem teorii grupowego odzyskiwania kontroli, którą stosuje w różnych obszarach badań – nad konfliktami, przywiązaniem do grupy, zachowaniami środowiskowymi oraz postrzeganiem norm społecznych. Jest autorem licznych prac naukowych, m.in. na łamach American Psychologist, Journal of Personality and Social Psychology i Journal of Environmental Psychology. Prof. Fritsche jest członkiem zarządu (Executive Board) sekcji psychologii społecznej oraz sekcji psychologii środowiskowej Niemieckiego Towarzystwa Psychologicznego (Deutsche Gesellschaft für Psychologie, DGP).

 

Data publikacji: 22.08.2016