Afekty w literaturze i sztuce modernizmu

Fot. Michał Łepecki

Dr Agnieszka Dauksza realizowała w ramach konkursu PRELUDIUM Narodowego Centrum Nauki projekt pt. „Afekty w literaturze i sztuce modernizmu”. Jego centralnym polem badawczym jest kultura nowoczesności, zwłaszcza europejski modernizm XX w. Namysł nad literaturą i sztuką to zaś punkt wyjścia do pytania o wspólnotę – jej zmienny status, mentalność, nawyki odbiorcze, reakcje interpretacyjne i scenariusze zachowań.

Dr Dauksza sondując modernizm, określa na nowo genealogię teraźniejszości. W książce Afektywny modernizm. Nowoczesna literatura polska w interpretacji relacyjnej, która jest pokłosiem realizowanego grantu, bada nierozpoznane wcześniej aspekty polskiej kultury modernistycznej i dokonuje reinterpretacji dzieł czołowych, choć nie zawsze kanonicznych twórców, m.in. Witolda Gombrowicza, Brunona Schulza, Leo Lipskiego, Anny Świrszczyńskiej, Kornela Filipowicza, Mirona Białoszewskiego i Wisławy Szymborskiej. Przedstawiając perspektywy „krytyki afektywnej”, proponuje metodę interpretacji wyczuloną na to, co niuansowe, pozornie marginalne, przypadkowe, niejednokrotnie objawiające się w języku via negativa. Jakości, które dotychczas były najczęściej traktowane jako „braki” czy skazy niszczące spoistość dzieła, dr Dauksza uznaje za pełnoprawne, znaczące sygnały komunikacyjne. Proponuje także nowe kategorie analityczne, jak np. realizm afektywny, presja afektywna, przemoc wrażenia, interpretacja relacyjna, znaczenie odczuwane i pojęciowe oraz wspólnoty afektywne. Dr Dauksza rewiduje język opisu procesów odbioru, które postrzega nie jako ściśle racjonalną procedurę, ale kilkustopniowy zmysłowo-odczuciowo-intelektualny akt zmierzający do zawiązania „paktu” między sprawczymi aktantami, dziełem-twórcą-odbiorcą. Model adekwatny jest nie tylko do odczytań literaturoznawczych, ale do wszelakich procesów percepcji. Zmienia się nie tylko pojmowanie tego, co jest „docelowym” sensem, hierarchia ludzkich władz poznawczych, status dzieła, autora i odbiorcy, ale też postawa i wrażliwość badawcza.

Proponowana przez dr Daukszę teoria modernizmu afektywnego stanowi pionierskie na gruncie polskim, interdyscyplinarne ujęcie problemowe, a wypracowany innowacyjny słownik pojęć okazuje się niezbędny dla rozumienia dzisiejszej sfery publicznej. Kultura tworzona jest przez oddziaływanie ekonomii afektywnych, energetyczne przepływy oraz pola emocjonalnych napięć emitowanych, transponowanych i odczuwanych przez jednostki i wspólnoty. Nasze relacje społeczne, charakter debaty publicznej, działanie mediów, internetu i polityki zależą bezpośrednio od cyrkulacji afektów i emocji, a rozpoznanie tych mechanizmów pozwoli na lepszą orientację, kim jesteśmy, w jakich realiach funkcjonujemy i jakich scenariuszy wydarzeń możemy się spodziewać.

dr Agnieszka Dauksza

Fot. Michał Łepecki

Adiunkt w Katedrze Antropologii Literatury i Badań Kulturowych Wydziału Polonistyki UJ. Autorka książek: Jaremianka. Gdzie jest Maria? (2019), Afektywny modernizm. Nowoczesna literatura polska w interpretacji relacyjnej (2017), Klub Auschwitz i inne kluby. Rwane opowieści przeżywców (2016) i Kobiety na drodze. Doświadczenie przestrzeni publicznej w literaturze przełomu XIX i XX wieku (2013). Laureatka Nagrody FNP START, programów NCN PRELUDIUM i ETIUDA, stypendiów MNiSW i MKiDN, Nagrody im. T. Torańskiej, Nagrody Naukowej „Polityki” i in.

Data publikacji: 18.11.2019