Rola Zbiornicy Księgozbiorów Zabezpieczonych w Katowicach

Fot. 1. Książka zniszczona w wyniku działań wojennych. Źródło: PAN Biblioteka Gdańska, sygn. Uph. q. 234. Fot. Ryszard Nowicki

Straty księgozbiorów, w dotkliwie wyniszczonej podczas II wojny światowej Polsce, spowodowały konieczność ratowania książek rodzimej oraz obcej proweniencji. Zapoczątkowane w 1944 r. czynności związane z ocaleniem dzieł pisanych, a następnie kontynuowane w kolejnych latach, miały fundamentalne znaczenie do odbudowy bibliotek i bibliotekarstwa polskiego. Prace prowadziły różne ministerstwa, jednak największe osiągnięcia są związane z działalnością Ministerstwa Oświaty. Ramy chronologiczne powojennej ochrony zbiorów bibliotecznych obejmują lata 1944-1955. Jest to okres stosunkowo krótki w bogatej historii książki i bibliotek w Polsce, ale niebywale ważny, wręcz kluczowy dla poznania wielu spraw, w tym związanych ze skomplikowanym i złożonym procesem przemieszczania księgozbiorów po II wojnie światowej. Wydarzenia te pozostają w ścisłym związku ze zmianą kształtu granic kraju, wprowadzeniem nowego ustroju, działalnością cenzury czy niszczeniem książek ze względów politycznych. Trwający zaledwie kilkanaście lat okres należy do słabo poznanych. Powstałe luki w badaniach wynikają między innymi z sytuacji politycznej Polski po II wojnie światowej i znalezienia się kraju w strefie wpływów Związku Radzieckiego. Ze względu na cenzurę, zlikwidowaną w Polsce w 1990 r., sprawy te były przez długie lata wymazywane z pamięci. Dopiero po odzyskaniu suwerenności w 1989 r. oraz w wyniku demokratycznych przemian istnieją możliwości odsłaniania białych plam najnowszej historii, w tym związanych z niezwykle ważnym okresem historii książki i bibliotek w Polsce.

Celem projektu jest wszechstronne zbadanie i przedstawienie roli katowickiej Zbiornicy w powojennej ochronie zbiorów bibliotecznych w Polsce w latach 1947-1955. Ramy chronologiczne są związane z powstaniem instytucji 1 lutego 1947 r. i jej likwidacją 31 grudnia 1955 r. Praca o charakterze źródłowym powstanie głównie na podstawie krytycznej analizy materiałów archiwalnych. Zbiornica podlegała przez ponad trzy lata Ministerstwu Oświaty, a od końca 1951 r. Ministerstwu Kultury i Sztuki. W latach 1947-1949 działała na obszarze jednego województwa, tj. śląskiego, a od 1950 r. zaczęła obejmować teren całej Polski. Była jedną z  siedmiu zbiornic-segregatorni, ale działającą najdłużej, to jest do 1955 r. Przez cały okres jej pracami kierował Franciszek Szymiczek.

dr hab. Ryszard Nowicki, prof. nadzw. UKW

Od 2001 r. pracownik naukowo-dydaktyczny Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy (do 2005 r. Akademia Bydgoska). W latach 2008-2009 prodziekan ds. dydaktycznych Wydziału Humanistycznego UKW. Od 2010 r. kierownik Zakładu Bibliotekarstwa i Czytelnictwa Katedry Informacji Naukowej i Bibliologii Wydziału Administracji i Nauk Społecznych UKW. W latach 2009-2011 profesor Uniwersytetu w Białymstoku. W 2008 r. prowadził badania naukowe w Australii (zob. Hrabiego Skórzewskiego poszukiwania miejsca na ziemi. Dziennik podróży do Australii, Bydgoszcz 2010; A Citizen of the World: Count Leon Skórzewski, „Forum for World Literature Studies”, Vol. 5 No. 2 2013, s. 311-317). Autor licznych prac bibliologicznych oraz historycznych. Główny nurt zainteresowań naukowych jest związany z powojenną ochroną zbiorów bibliotecznych w Polsce. Opublikował nowatorską monografię, pt. Działalność Aleksandra Birkenmajera na rzecz powojennej ochrony zbiorów bibliotecznych. Ziemie zachodniej i północnej Polski w latach 1945-1947, Prace Biblioteki Uniwersyteckiej – Nr 27, Poznań 2006 (książka nagrodzona Nagrodą Naukową im. Adama Łysakowskiego). W 2013 r. ukazała się Powojenna ochrona zbiorów bibliotecznych w Polsce w latach 1944-1955. Wybór źródeł. Są to pierwsze wydawnictwa zwarte w kraju dotyczące podjętego problemu badawczego.

Data publikacji: 22.04.2015