Polscy matematycy skrócili II wojnę światową, czyli jak badania podstawowe przekładają się na praktykę

Dyrektor Narodowego Centrum Nauki prof. Andrzej Jajszczyk wziął udział w uroczystości odsłonięcia tablic pamiątkowych (po polsku i angielsku) poświęconych pierwszemu złamaniu kodu niemieckiej maszyny szyfrującej Enigma przez trzech polskich matematyków: Mariana Rejewskiego, Jerzego Różyckiego i Henryka Zygalskiego.

Odsłonięcie odbyło się 5 lipca br. przed Instytutem Matematycznym Polskiej Akademii Nauk przy ul. Śniadeckich 8 w Warszawie. Tablice są pierwszym w Polsce kamieniem milowym (milestone) nadawanym przez IEEE – największe naukowo-techniczne stowarzyszenie na świecie, liczące ponad 440 tysięcy członków w 160 krajach. Kamienie milowe upamiętniają twórców najważniejszych osiągnięć światowej techniki. Wśród dotychczasowych laureatów są m.in.: twórca teorii elektromagnetyzmu James Clerk Maxwell, wynalazca telefonu Alexander Graham Bell, król wynalazców Thomas Alva Edison, wynalazca radia Guglielmo Marconi czy twórcy pierwszego tranzystora Walter H. Brattain, John A. Bardeen i William B. Shockley. W uroczystości wziął udział prezydent IEEE Roberto de Marca, który w wygłoszonym przemówieniu zwrócił uwagę na znaczenie osiągnięcia trójki  Polaków mówiąc, że szacuje się, że dzięki nim II wojna światowa została skrócona o co najmniej dwa lata.

Uroczystość poprzedziła odbywająca się na Politechnice Warszawskiej sesja pt. Od pierwszego złamania kodu Enigmy do nowoczesnej kryptografii. O osiągnięciach polskich, brytyjskich i amerykańskich naukowców w dziedzinie łamania kodów mówili prof. Chris Christensen z Northern Kentucky University i prof. Janusz Stokłosa z Politechniki Poznańskiej. Prof. Stefan Dziembowski z Uniwersytetu Warszawskiego przedstawił aktualne tendencje w dziedzinie kodowania i dekodowania informacji, a płk. Zbigniew Klonowski z Narodowego Centrum Kryptologii omówił tradycje i współczesność tego ośrodka badawczego.

Marian Rejewski, Jerzy Różycki i Henryk Zygalski byli absolwentami matematyki Uniwersytetu Poznańskiego.  W 1930 roku zostali zatrudnieni w Biurze Szyfrów Sztabu Głównego Wojska Polskiego. Marian Rejewski jako pierwszy użył metod matematycznych do  łamania szyfrów Enigmy (wcześniej próbowano bezskutecznie stosować tradycyjne podejścia lingwistyczne). Korzystając z teorii permutacji sformułował i udowodnił trzy kluczowe twierdzenia, które stały się podstawą opracowania metody dekodowania depesz. Młodzi naukowcy opracowali również urządzenie elektromagnetyczne nazwane bombą kryptologiczną oraz tzw. płachty Zygalskiego, które znacznie przyspieszały proces łamania szyfrów. W lipcu 1939 roku przekazano dokumentację i egzemplarze bomb kryptologicznych sojuszniczym agencjom wywiadu Wielkiej Brytanii i Francji. Umożliwiło to opracowanie przez zespół kierowany przez Alana Turinga nowych metod łamania szyfrów ciągle ulepszanej przez Niemców Enigmy. Dzięki temu alianci byli w stanie przez cały okres wojny odczytywać niemieckie depesze.

Prof. Andrzej Jajszczyk